Van Samhain tot Halloween naar Voorouderfeest?

Vele kinderen en volwassenen in onze streken vieren tegenwoordig op de avond van 31 oktober Halloween. Dit uit Amerika overgewaaide feest is uitgegroeid tot een populaire maskerade. Mannen, vrouwen en kinderen in alle mogelijke vermommingen gaan de straat op en paraderen langs griezelig getransformeerde tuinen, bossen of pleinen, verlicht met grijnzende jack o’ lantaarns, traditioneel gesneden uit pompoenen en bieten.

Kinderen gaan van deur tot deur en dagen de mensen uit met het spel “trick or treat” of “snoep of ik schiet”. In vele dorpen en wijken een gemeenschapsversterkend gebeuren.

Bij leden van Traditie zijn vaak de meningen over dit gebeuren verdeeld. Men ziet het vaak als een commercieel gebeuren. Anderen zien dan weer een opleving van iets dat onbewust in onze genen zit. Kunnen we dit feest meer inhoud geven en haar rechtmatige plaats in onze feestkalender teruggeven?

Uiteraard wortelen deze festiviteiten in een lange traditie.

Met hun gemaskerde capriolen, spotten, plagen en sussen de levenden op deze heilige en magische avond, de wereld van de overleden zielen, de overzijde, de andere wereld. De dood krijgt hiermee opnieuw haar plaats in de cyclus van het leven. Maar weinig Halloween feestvierders zijn zich bewust dat Halloween haar wortels heeft in het meer dan 2000 jaar oude Keltische feest Samhain (uitgesproken als Saun of ook wel Sah-ween).

Het verwijzen naar dit Keltische feest is vooral geliefd bij Druïdisch en Wicca geïnspireerde groepen. Maar ook wij als Traditionalistische heidenen kunnen er zeker iets mee aanvangen. Zo markeerde Samhain in de oude tijden het einde van het jaar en het begin van het nieuwe jaar, equivalent met ons Oud/Nieuwjaar. Het Samhain van toen was het einde van de zomermaanden Samos en de overgang naar de winter, Giamos. Samhain betekent letterlijk ‘het einde van de zomer’, het einde van de tijd waarin alles groeit en bloeit. En inderdaad rond 1 november verandert de natuur ingrijpend. In oude tijden legden de krijgers de wapens neer en de herders leidden het vee van de heuvels naar de stallen zoals nu nog in de Alpenlanden. De dieren die bestemd waren voor het feestmaal, werden geslacht (november=slachtmaand) nadat ze ritueel werden toegezegd aan de Goden. De gehele oogst moest verzameld zijn, want in november zouden de elfen komen, die met hun adem de planten doen verdorren.

Maar niet enkel op aarde in de tastbare natuur verandert er veel. Op de vooravond van Samhain, meer dan op eender welk andere tijdstip van het jaar, wordt de scheiding tussen deze wereld en de andere wereld het dunst, waardoor de geesten van overledenen, feeën en demonen zich mengen onder de levenden. Sinds mensenheugenis een belangrijke periode. De voorouders van de familie worden geëerd en naar huis uitgenodigd terwijl men slechte gevaarlijke geesten afweert. Offervuren branden. Men bereidt voedsel voor de levenden en de doden, het voedsel voor de voorouders dat uiteraard niet werd genuttigd, werd ritueel gedeeld met de minderbedeelden. En aan ’t einde van de ceremonie brandt men fakkels op akkers en grensscheidingen en zijn er de vele lichtommegangen die de overledenen van het afgelopen jaar moeten begeleiden tijdens hun laatste reis.

In het jaar 601 n. Chr. instrueerde paus Gregorius I zijn zendelingen om oude heidense gewoontes, feesten en gebruiken als het ware te kerstenen in plaats van ze volledig te vernietigen. Bijvoorbeeld wanneer een groep mensen een boom als een heilige plaats zagen, adviseerde hij hen om die boom aan Christus te wijden en de voortdurende aanbidding toe te staan, in plaats van die boom om te kappen Zo werd ook het oude Keltische Samhain gekerstend. Op 1 november voerde de jonge Christelijke kerk ‘Allerheiligen’ in. Deze feestdag was bedoeld om Samhain te vervangen en de toewijding van de Keltische volkeren te trekken maar dat gebeurde niet. De traditionele Keltische godheden verminderden wel in status en werden in latere recentere tradities vervangen door feeën of kabouters.

De oude overtuigingen geassocieerd met Samhain zijn echter nooit helemaal uitgestorven. De krachtige symboliek van de reizende doden was te sterk en misschien te basaal voor de menselijke psyché, om tevreden te zijn met het nieuwe, meer abstracte christelijke feest ter ere van alle heiligen. Erkennend dat de oorspronkelijke energie van Samhain niet volledig ondermijnd was, probeerde de kerk het in de 9 de eeuw n. Chr. opnieuw te vervangen door een christelijke feestdag. Op 2 november zou voortaan Allerzielen gevierd worden – een dag waarop de levenden baden voor de zielen van alle overledenen. Maar tradities zijn sterk! Op ‘All Hallows Eve’, de vooravond van Allerheiligen, in Engelstalige landen ‘All Hallows’ genoemd, zette men de oude Keltische tradities voort. Mensen bleven All Hallows Eve zien als een avond van intens menselijke en bovennatuurlijke activiteit. De avond van de dwalende doden, maar nu werden deze wezens als ‘slecht’ gezien. De mensen bleven die geesten (en hun gemaskerde nabootsers) gunstig stemmen door geschenken van eten en drinken uit te delen. All Hallows Eve werd Hallow Evening en later gewoonweg Hallowe’en of Halloween – een oude Keltische, pre-christelijke nieuwjaarsdag en dodendag in een eigentijds kleedje.

Vrijwel alle huidige Halloween-tradities zijn terug te voeren op het oude Keltische Samhain. Halloween is een feestdag met veel mysterieuze gebruiken, maar elk heeft een geschiedenis, of op zijn minst een verhaal erachter. Het dragen van kostuums bijvoorbeeld en het zwerven van deur tot deur, die ‘veeleisende’ traktaties, het aanbieden van eten en drinken dat alles kan worden herleid tot de Keltische periode en de eerste paar eeuwen van het christelijke tijdperk, toen werd gedacht dat de zielen van de doden rond waarden, samen met feeën, heksen en demonen.

Naarmate de eeuwen vorderden, begonnen mensen zich te kleden als deze vreselijke wezens en capriolen uit te voeren in ruil voor eten en drinken. Deze praktijk wordt mommen genoemd, waaruit de praktijk van trick-or-treat is ontstaan. Tot de dag van vandaag behoren heksen, spoken en skeletfiguren tot de favoriete vermommingen. Het Halloween van nu heeft ook enkele kenmerken die teruggrijpen op het oorspronkelijke feest zoals appelhappen, snijden van bieten of pompoenen, die fungeren als lantaarns… Evenals het nuttigen van appel- of andere fruitciders, noten en kruiden en het ontsteken van een groot vreugdevuur dat het nieuwe jaar verwelkomt en huizen en haarden een jaar lang zal verwarmen.

Laten we die traditionele elementen die we ook als vanouds in onze streken zien, in ere houden en versterken. En die discussie of het bieten of pompoenen moeten zijn die we uithollen… zeg nu zelf… Sinds tientallen jaren staan smakelijke pompoenen in onze tuin en zijn ze uitgegroeid tot een geliefde groente. Voederbieten daarentegen zijn lang niet zo smakelijk en nog amper te vinden. Snijden die pompoenen dus! Maar laat ons ook het element van de dodenherdenking, de Dodenminne versterken. Onze voorouders zijn in de tijd voor Joel onder ons. De Wilde jacht jaagt aan de hemel! Het Voorouderfeest krijgt vorm. De Woenswagenkalender aan de nachtelijke sterrenhemel duidt het reeds aan, in onze heidense jaarfeestkalender begint in die dagen de “grote Joeltijd” die eindigt met het Lichtfeest op de eerste dagen van februari. De Winterzonnewende valt daar middenin.