Joel – Midwinter

Het joelfeest en de donkere nachten gaan voor ons veel dieper dan een kerstfeest: het is de periode dat we het sterkste verbonden zijn met onze voorouders. Daarnaast vierden de Germanen tijdens de langste nacht van het jaar het terugkeren of de wedergeboorte van het licht. Zeker in het verre noorden werden onze voorouders geconfronteerd met een beangstigend feit: op een gegeven moment bleef de zon weg. Men liet een brandend rad wentelen in de hoop de zon zo te dwingen zich te wenden. Daarnaast hing men offers in of onder de bomen om de goden gunstig te stemmen. Pas in de 15e eeuw werden deze bomen sparren. Maar dat het hangen van offers een zeer oud gebruik is, zien we aan oude rotsschilderingen in Zweden en aan het feit dat dit gebruik nog steeds doorgaat via bijvoorbeeld koortsbomen. Na het wenden van de zon volgden er 12 gewijde nachten. De twaalf gewijde nachten: in onze regio vertellen de meeste bronnen over twaalf bijzondere nachten tussen 25 december en 6 januari. Waarschijnlijk zijn dit geen vaststaande data geweest in het verleden, maar begin dit tijdens de laatste volle maan van het jaar. Na 12 maanperiodes vielen er 12 nachten, voor er een nieuw zonnejaar startte. Deze kloof noemde men moedersnachten of de de twaalf gewijde nachten, in het Duits nog Weihnachten. Het tijdsrad stond stil. Er werden verhalen en mythes aan vast gehangen: van ragnarok (het einde der tijden) tot het ontstaan van een nieuw begin (hergeboorte van het licht of Jezus in verchristelijkte vorm)

Zelf een joelfeest vieren?

RAAMWERK

Het vieren van Midwinterzonnewende is bij de meesten onder ons een familiegebeuren. Hieronder vind je 2 manieren om een zinvolle joelviering neer te zetten. De eerste is voor een groter gezelschap, de tweede voor een klein gezelschap.

Manier 1

Omkadering

Zorg ervoor dat het joelfeest in ideale omstandigheden kan verlopen.

• Kies een geschikte en gezellige hiervoor uit. Zorg ervoor dat er zowel een gedeelte buiten als binnen kan doorgaan. In geval van slecht weer is een binnenplaats met haardvuur het best aangegeven.
• Winterzonnewende wordt buiten in kringvorm gevierd. Centraal is er een plaats voorzien waar vuur kan aangemaakt worden.
• Binnen wordt het uitbundige gedeelte gevierd met eten, drank en eventueel dans

De structuur van het joelritueel omvat de volgende principes:

• sacraliseren door het ontsteken van het heilige vuur (in zonnewijzerrichting)
• de band met het voor- en nageslacht
• de band met de onderwereld, middenwereld en hogere wereld
• het offer (blót) aan de drie pijlers (voorouders, familie-gemeenschap, goden)
• het ragnarok-verhaal (einde Völuspá) of een verhaal dat van belang is
• herstellen van de Orde
• Vuursprong
• Het meenemen van het heilige vuur naar de binnenplaats, sluiten van de sacraliteit (tegen zonnewijzerzin)

Let er op dat de teksten eenvoudig (niet bombastisch) te houden, in een eigen taal maar met een voldoende diepgang (zin). Het schrijven van eigen tekstenis aangewezen, maar er kunnen ook gedichten benut worden. Teveel tekst verstoort het intieme karakter. Symbolische handelingen versterken dat karakter. De teksten dienen met luide, duidelijke stem gesproken te worden.

Muziek wisselt de delen af. Jachthoorn, doedelzak of gitarenspel scheppen een geëigende sfeer. Het zingen van liederen versterkt het gemeenschapsgevoel.

Bij het betreden van de binnenplaats is een klein openingsritueel aangewezen. Daarbij hoort het ontsteken van het haardvuur, de joelkandelaar (joeltoren/berg), het verlichten van de joelboom.

Manier 2: rond de Joelluchter

Omkadering

Tijdens het ritueel rond de Joelluchter wordt het licht van het nieuwe jaar ontstoken met de vlam van het oude jaar. In een grote Joelviering gebeurt dit gewoonlijk door de vlam van het Joelvuur naar binnen te dragen en er de haard mee aan te steken. Maar dit ritueel rond de Joelluchter is geschikter voor een kleinschalige viering in huiselijke kring. Het symboliseert de eeuwige kringloop van de seizoenen en van het leven, de hernieuwing. Het kan bij een Joelviering of met oudjaar of Nieuwjaar uitgevoerd worden.

Voorbereiding

Koop of maak een Joelluchter. Best de top van de Joelluchter opvullen met plaaster om te verhinderen dat de top te warm wordt als je de kaars eronder aansteekt.

Onder de Joelluchter plaats je een kaarsenpannetje met een theelichtje.

Boven op de Joelluchter wordt vooraf een kaars bevestigd. Zorg dat de kaars stevig staat. Als ze valt tijdens het ritueel, dan is de sfeer verknoeid.

De Joelluchter wordt op tafel gezet, met daarnaast een aansteker of lucifers en een dun hulpkaarsje. De kaarsen branden nog niet.

Wie voert het ritueel uit?

Het ritueel omvat drie handelingen. Je hebt verschillende mogelijkheden:

• de drie handelingen worden door één persoon uitgevoerd
• de drie handelingen worden door drie kinderen uitgevoerd – onder begeleiding. Zo kan je de kinderen goed bij het ritueel betrekken. Maar let op met kinderen en vuur. Zorg dat de Joelluchter niet omgegooid wordt.
• de drie handelingen worden door drie vrouwen uitgevoerd. De vrouw is de behoedster van het haardvuur. De drie vrouwen stellen dan de drie Nornen voor die het lot van de mensen bepalen.
• tenslotte een idee dat ik sterk afraad: de handelingen laten uitvoeren door een kind, een volwassene en een bejaarde. Dit loopt slecht omdat je dan de bejaarde vraagt om zijn kaars te doven – wat meestal onprettige gedachten bij hem of haar oproept. Doe dit dus enkel als je zelf de rol van ouderling opneemt.

Het ritueel

De deelnemers verzamelen rond de Joelluchter. Het licht wordt gedempt.

Eventueel liedteksten uitdelen; maar dat verpest de sfeer wat en dan heb je meer licht nodig. Als enkele mensen de strofen kunnen zingen is dat voldoende; het refrein is maar één zinnetje – dat kan door iedereen meegezongen worden. Leer het refrein aan, indien nodig. Of kies een ander Joellied dat goed gekend is. Zorg dat er meegezongen wordt, zodat iedereen bij het ritueel betrokken is.

De eerste zin van Wendenachten, het refrein, wordt traag en plechtig gezongen. Dit in contrast met de strofes die snel en vrolijk aanvangen om in de tweede helft van de laatste zin terug wat af te remmen en terug plechtig te eindigen.

1. Het oude licht

Spreker: “We gaan over van het oude naar het nieuwe jaar door het ontsteken van de Joelluchter. Het nieuwe vuur wordt ontstoken met het oude. We zingen het lied Wendenachten.”

Iedereen zingt samen het refrein en de eerste strofe.

Wendenachten op de heide

Kameraden laten wij ons verblijden

Laten wij de Joeltijd vieren

Groene twijgen halen uit het woud

Kransen vlechten, dennebomen sieren

Zagen, hakken de blokken hout

Spreker: “De kaars van het oude jaar brandt stil en klein.”

Iemand licht de Joelluchter op en ontsteekt de kaars van het oude jaar onderaan .

2. Het nieuwe licht

Iedereen zingt samen het refrein en de tweede strofe.

Wendenachten op de heide

Kameraden laten wij ons verblijden

Laat ons over vreugdevuren springen

Want het voorjaar is weldra in ’t zicht

Bij de haard de zege weer bezingen

Van het leven, van het Licht

Met de hulpkaars wordt vuur genomen onderaan bij de kaars van het oude jaar om bovenaan de kaars van het nieuwe jaar op de Joelluchter aan te steken. Beide kaarsen branden nu.

3. Uitdoven van het oude licht

Iedereen zingt samen het refrein en de derde strofe.

Wendenachten op de heide

Kameraden laten wij ons verblijden

Laten wij ook wenden onze harten

En met vreugde vullen onze zin

Om opnieuw in wonderlijke klaarte

Te beginnen het eeuwig begin

Spreker: “Het oude jaar sterft, maar zijn licht straalt verder in het nieuwe.”

De onderste kaars van het oude jaar wordt met een kaarsensnuiter gedoofd. De bovenste blijft branden.

Tip: Wie echt niet kan zingen, kan deze teksten misschien gewoon voordragen.

CONCRETE VOORBEELDEN

Wie concrete voorbeelden wil bekijken van een joelfeest, kan deze vinden op de ledenpagina van werkgroep Traditie.