Zomerzonnewende

Voor ’t mensengeslacht

baat vuur het meest

en ’t schijnsel der stralende zon.

Hávamál

Tussen 21 en 24 juni vieren bijna alle heidenen in Europa het Midzomerfeest of -in zijn verchristelijkte vorm- het Sint-Jansfeest. Het wordt ook zomerzonnewende genoemd. Zoals deze naam doet vermoeden, draait het midzomerfeest rond de zon, de licht- en warmtebron die voor ons en onze voorouders een essentiële rol speelt. Zij zorgt er voor dat alle gewassen bloeien en groeien. Deze zon staat nu op haar hoogste punt en zal zich wenden. Het Midzomerfeest is een vreugdevol feest, in afwachting van de oogst die op de akkers staat te rijpen. In de Midzomernacht werd alom gezien als een magische nacht. Vaak plukt men tijdens de Midzomernacht kruiden die op die dag meer geneeskrachtig zijn dan op andere dagen. Hiervan werd o.a. ook de kruidenwis gemaakt en opgehangen aan de deur of plafond.

De drie belangrijke onderdelen van de midzomer vieren zijn:

1. vreugdevuren, waarover men vaak springt

2. een processie met fakkels langs de velden

3. het werpen van een wiel: Dit wiel verzinnebeeldt de zon, die nu met het hoogste punt bereikt in de ecliptica, begint af te dalen.

of

het neerhalen van de koningsgaai: De koningsvogel of haan bovenop een lange paal verzinnebeeldt de zon, die afgeschoten moet worden door het volk. Diegene die hierin gelukt, wordt de zomerkoning.

Dit laatste gebruikt staat rechtstreeks in verband met de mythe van de moord op Balder (de Noordse zonnegod).

De mythe gaat als volgt: Balder droomt dat er iets vreselijks zou gebeuren. Frigg, zijn moeder, laat alle dingen een eed zweren om Balder nooit kwaad te doen.

De maretak is echter te jong om die eed af te leggen en op een slinkse manier komt Loki dat te weten. Iedereen mag Balder bekogelen met alles maar niets bleek de zoon van Odin en Frigg te deren. Tot Loki een pijl of speer maakt van de maretak en deze aan Hödur de blinde, geeft. Niets vermoedend werpt hij de pijl naar Balder die dood neervalt. Het sterven van Balder, de Lichtgod, zou het korten van de dagen symboliseren. Hödur, de duisternis, zal langzaamaan terrein winnen.

Hoe kan je zelf Midzomerfeest vieren?

1. Vuren maken en vuursprong

Het ontsteken van het vuur en het hoeden ervan vinden we in tal van volksgebruiken terug doorheen heen Europa en India. Dat ook de Germanen een vuurcultus hadden, blijkt uit geschriften van de Arabische historicus Ibn Dihja: “Ze waren heidenen; tegenwoordig echter belijden ze het christelijk geloof en gaven de vuurcultus en de religies die ze hadden op en bekeerden zich tot het christendom.” In onze katholieke contreien hebben ze de vuurcultus echter nooit kunnen uitbannen en daarom nam de kerk heel veel gebruiken over, waaronder het midzomervuur dat nu in de naam van Sint Jan wordt gebrand. Dit gedicht, notabene van de Vlaamse priester Guido Gezelle getuigt hiervan:

ST. JANSVIER

Nu zit de zonne

hooge in den hemelstoel,

nu zit de zonnen

hooge over al.

Haalt hout en helpt ons,

hoopt het te gare alhier;

haalt hout en helpt ons

mede, altemaal.

In Nederland is bekend dat tot vorige eeuw het normaal was om Sint-Janskruiden in de Sint-Jansvuren te werpen terwijl men zei:

Al mijn onheil

Ga verdwijnen

Ga verkwijnen

Met deez’ kruiden

In den gloed.

Wat we nog meer kunnen vertellen over dit midzomervuur is het gebruik om het vee te `reinigen` door het over het dovende vuur te drijven: driemaal zou een onheilwerende functie hebben. Een zelfde heilzame invloed zou ook uitgaan van het zonnewendevuur voor de mensen. Men loopt of men danst driemaal om de vlammen. Springen over het vuur zou de vruchtbaarheid van plant, dier en mens op wekken en de sprong over het vuur zou helpen tegen koorts en vlas en graan goed doen groeien. In tijden waarin gevaarlijke virussen hoogtij vieren, is dit misschien wel een welkom ritueel.

2. Midzomerboom maken

Wie al eens in Zweden is geweest tijdens midzomer kent zeker de midzomerboom, of met een moeilijk woord: de queste. Binnen onze heidense traditie verzinnebeeldt een boom op microschaal onszelf, op macroschaal onze kosmos met zijn negen werelden en is het de verbinding tussen ons en de hemelgoden. De questeboom laat een bepaalde fase zien van het jaar. Via deze specifieke boom is de zon (Balder of Kvasir) opgestegen en zit de zonnekoning op midzomernacht op zijn allerhoogste stoel. Dit zinnebeeld kennen we al sinds de bronstijd en wordt nog jaarlijks versierd. Het bestaat uit een eikenstam in het midden, voorzien van een dwarsbalk waaraan aan linker- en rechterzijde een loofkrans is bevestigd. Het is een zinnebeeld van het door de zon gedeelde jaar.

3. Bloemenkrans

Het is bekend dat tijdens de zomerzonnewende bloemen een essentiële rol spelen sinds de Indo-Europese Oudheid. Nog tot de eerste helft van de twintigste eeuw werd in Brabant en in Noord-Limburg naast of boven de schuur- en huisdeuren een bloemenkrans of -tros gehangen. Meestal bestonden deze uit walnotenbladeren, Sint-Janskruid en bijvoet. Men beweert dat alles wat de natuur aan kruiden en bloemen voortbrengt, tijdens de zonnewende de grootste kracht heeft. Wanneer we deze voor zonsopgang of omstreeks het middaguur plukken, behouden ze een jaar lang hun heilzame werking. In Vlaanderen en Nederland kennen we de krans met negen SintJanskruiden: Sint-Janskruid, kamille, hondsgras, bijvoet, margriet, koningsvaren, Kaasjeskruid, goudsbloem en wolfsklauw kwamen vaak voor in de krans van deze negenderlei kruiden. Sinds de Oudheid geldt de krans als beschermmiddel.

4. Sint-Jansminne

Tot in de twintigste eeuw dronk men nog de Sint-Jansminne. Wij, heidenen, doen dit nog steeds. Het minnedrinken heeft geen betrekking op beminnen, maar gaat terug op het Germaanse woord minne gaat dat `zich herinneren` betekent. Het is verwant aan memini (Latijn), munen of menen (Gotisch) en minjar (Oudnoors). De heidenen brachten dronken uit op de “verwanten, die reeds in de grafheuvel lagen”, zoals we weten uit de Gesto Danorum van de Deense schrijver Saxo Grammaticus. Onder eerbiedig zwijgen of het vertellen van een herinnering aan een voorouder wordt de drinkhoorn doorgegeven, gevuld met honingwijn, waaruit ieder een teug neemt. Dit wordt ALTIJD in de draairichting van de zon doorgegeven.